Η διαταραχή τής στάσης μπορεί να θεωρηθεί ως θέμα των ιστών εξαιτίας τάσης, τραύματος, ή συνδρόμου καταπόνησης, αλλά τελικά είναι ενδεικτικό ανεπάρκειας στο λειτουργικό –software- τού εγκεφάλου.

Η διατήρηση της στάσης τού σώματος είναι μια αυτόματη διαδικασία. Ο έλεγχός της περιλαμβάνει τα στατικά (τονικά) και κινητικά (φασικά) αντανακλαστικά. Τα στατικά αντανακλαστικά περιλαμβάνουν τη συνεχή συστολή των μυών, ενώ τα κινητικά την δυναμική κίνηση. Και τα δυο είναι ενσωματωμένα στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Στον συνεχή επαναπροσδιορισμό τής στάσης επιστρατεύονται το μυοτατικό αντανακλαστικό, ο οπτικός θάλαμος, ο λαβύρινθος, τα αυχενικά αντανακλαστικά, καθώς και οι πληροφορίες από τους αρθρικούς υποδοχείς. Υπάρχει, επίσης, συνεχής ροή πληροφοριών από ανώτερα κέντρα τού νευρικού συστήματος, ώστε η στάση σε κάποιο βαθμό να έχει τη δυνατότητα να επαναπροσδιοριστεί -διορθωθεί- όπως ακριβώς είχε αρχικά καταγραφεί στον εγκέφαλο.

Ορθοστατικό αντανακλαστικό (righting reflex)

Το ορθοστατικό αντανακλαστικό είναι ένα αντανακλαστικό που διορθώνει τον προσανατολισμό τού σώματος όταν αυτός χαθεί. Οι πληροφορίες που προέρχονται από τα αιθουσαία όργανα, τα μάτια, τον αυχένα και τους αισθητικούς υποδοχείς που βρίσκονται στην επιφάνεια του σώματος προκαλούν αντανακλαστικά διορθωτικές κινήσεις ώστε το κεφάλι, τα μάτια και το υπόλοιπο σώμα να εξισορροπούν τη δύναμη της βαρύτητας. Ο μηχανισμός διόρθωσης της στάσης περιλαμβάνει δυο ομάδες αυτόματων αντιδράσεων: α) τις αντιδράσεις διόρθωσης και β) τις αντιδράσεις ισορροπίας. Οι αντιδράσεις διόρθωσης είναι αυτόματες όταν το αιθουσαίο σύστημα ανιχνεύει ότι το σώμα δεν είναι πλέον όρθιο και ευθυτενές. Η διόρθωση της θέσης τού κεφαλιού ευθυγραμμίζει τα μάτια με τον ορίζοντα, και το υπόλοιπο σώμα προσαρμόζεται σε αυτή τη θέση. Οι αντιδράσεις ισορροπίας ενισχύουν την αποκατάσταση της ισορροπίας όταν το κέντρο βάρους τού σώματος διαταράσσεται, ή μετατοπίζεται. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω απαιτούνται σύνθετες μυϊκές λειτουργίες ως απάντηση του νευρικού συστήματος στις προκαλούμενες αλλαγές.

Το ορθοστατικό αντανακλαστικό χρησιμοποιεί έναν συνδυασμό αισθητηριακών εισροών τού οπτικού συστήματος, του αιθουσαίου και σωματοαισθητηριακών εισροών για να κάνει προσαρμογές τής στάσης όταν το σώμα μετατοπίζεται από την κανονική κατακόρυφη θέση του. Οι εισροές αυτές χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία εκείνου που ονομάζεται απαγωγικό αντίγραφο (στη φυσιολογία, ένα απαγωγικό αντίγραφο -efference copy, ή efferent copy- είναι ένα εσωτερικό αντίγραφο που παράγεται από το κινητικό σύστημα ενός οργανισμού). Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος κάνει σύγκριση στην παρεγκεφαλίδα μεταξύ της αναμενόμενης στάσης και της αντιλαμβανόμενης στάσης και διορθώνει τη διαφορά.

Δικτυωτός Σχηματισμός – Reticular Formation

Ο δικτυωτός σχηματισμός είναι ένα σύνολο νευρώνων και νευραξόνων το οποίο βρίσκεται στο στέλεχος και στον θάλαμο του εγκεφάλου. Τα κύτταρά του έχουν μεγάλους δενδρίτες για να δέχονται συνάψεις από πολλά διαφορετικά συστήματα. Επηρεάζει τη λειτουργία των σκελετικών μυών, ρυθμίζει το αυτόνομο νευρικό σύστημα και το σύστημα ενδοκρινών αδένων, ενώ έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με το επίπεδο συνείδησης. Ο δικτυωτός σχηματισμός είναι μέρος τού παλαιού τμήματος του εγκεφαλικού στελέχους και επιτελεί σημαντικές λειτουργίες, κάποιες από τις οποίες είναι απαραίτητες για την επιβίωση, όπως:

• Έλεγχος σκελετικών μυών. Έχει βρεθεί ότι ο δικτυωτός σχηματισμός επηρεάζει τη λειτουργία των άλφα και γάμμα νευρώνων, οι οποίοι σχετίζονται με τη δράση των σκελετικών μυών και τα αντανακλαστικά.
• Έλεγχος σωματικής και σπλαχνικής αισθητικότητας.
• Έλεγχος του αυτόνομου νευρικού συστήματος.
• Έλεγχος ενδοκρινών αδένων. Μπορεί άμεσα, ή έμμεσα να επηρεάσει τη λειτουργία τής υπόφυσης.
• Επίδραση βιολογικών ρυθμών, όπως π.χ. ο ύπνος
• Σύστημα εγρήγορσης. Με κατάλληλα ερεθίσματα, ο δικτυωτός σχηματισμός μπορεί να προκαλέσει αφύπνιση του εγκεφάλου. Σχετίζεται με την συνείδηση και τον βαθμό εγρήγορσης ενός ατόμου.

Ένας δυναμικός σταθμός διαλογής και μεταφοράς ερεθισμάτων βρίσκεται στο εγκεφαλικό στέλεχος, εκεί όπου η γέφυρα του εγκεφάλου συναντά τον προμήκη μυελό. Θεωρείται το επίκεντρο για τον έλεγχο της στάσης, ενώ στεγάζει οκτώ κρανιακά νεύρα που εκτελούν ζωτικής σημασίας αισθητικές και κινητικές λειτουργίες. Αναφερόμαστε στον γεφυροπρομηκικό δικτυωτό σχηματισμό – Pontomedullary Reticular Formation (PMRF) που έχει το καθήκον τής ρύθμισης του ορθοστατικού αντανακλαστικού τής κεφαλής (head-righting reflexes), της διατήρησης της ισορροπημένης βάδισης και, όταν λειτουργεί αποτελεσματικά, την αναστολή τής κυρτής στάσης του κορμού.    

Σε διαταραχή τής λειτουργικότητας στον γεφυροπρομηκικό δικτυωτό σχηματισμό εμφανίζεται το μοντέλο μυϊκής ανισορροπίας που περιγράφει ο Janda ως άνω/κάτω διαγώνιο σύνδρομο – upper/lower cross syndrome. Οι δομικές ασυμμετρίες αυξάνουν τις αισθητηριακές πληροφορίες προς το κεντρικό νευρικό σύστημα, οι οποίες στη συνέχεια επεξεργάζονται και αποτυπώνονται σε προβλέψιμα ασύμμετρα πρότυπα στάσης. Με την ψηλάφηση και την οπτική αξιολόγηση αυτών των διαταραχών τής στάσης μπορεί να αποκτηθεί ένας τεράστιος όγκος πληροφοριών για τον θεραπευτή.

Η αρχή SAID (Specific Adaption to Imposed Demands)

Η αρχή SAID -ένα ακρωνύμιο για την Εξειδικευμένη Προσαρμογή στις Επιβαλλόμενες Απαιτήσεις- είναι ένας κλασσικός όρος στην Αθλητιατρική, που περιγράφει πως αναπτύσσονται φυσικές προσαρμογές όταν το σώμα βρίσκεται σε καταπόνηση, επιτρέποντας να χειριζόμαστε καλύτερα μελλοντικούς επιβαρυντικούς παράγοντες. Με άλλα λόγια, το σώμα προσπαθεί πάντα να γίνει καλύτερο σε αυτό ακριβώς που εξασκείται. Αυτό σημαίνει ότι αν, για παράδειγμα, ένα άτομο κάθεται για πολλές ώρες την ημέρα σε ένα γραφείο, ο εγκέφαλος θα προσαρμοστεί υιοθετώντας αυτή τη στάση ως «φυσιολογική». Ο Erik Dalton ονομάζει αυτή την προσαρμογή τού εγκεφάλου «πλαστικότητα της στάσης – postural plasticity» και πιστεύει πως είναι ένα πολύτιμο εργαλείο αξιολόγησης για τον εντοπισμό των επιβαρυντικών παραγόντων που οδηγούν σε διαταραχή τής φυσιολογικής στάσης και κίνησης.

Συμπεράσματα

Η διαταραχή τής στάσης δεν είναι τόσο αιτία, όσο σύμπτωμα. Ουσιαστικά πρόκειται για δυσλειτουργία διάφορων σωματικών συστημάτων που είτε υπολειτουργούν, είτε υπερλειτουργούν. Πολλοί θεραπευτές θεωρούν την διαταραχή τής στάσης ως θέμα ιστών. Στην πραγματικότητα, όμως, αφορά την λειτουργικότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος.  Ο στόχος στην προσπάθειά μας για αποκατάσταση είναι η συνεργασία με το νευρικό σύστημα του ασθενή που θα επιτρέψει στο σώμα να κάνει αλλαγές, διευκολύνοντας την απελευθέρωση περιορισμών και ενισχύοντας, μέσω ήπιων χειρισμών, τη λειτουργικότητα του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος.

Πηγές

• Reflex control of the spine and posture: a review of the literature from a chiropractic perspective, Mark W Morningstar, Burl R Pettibon, Heidi Schlappi, Mark Schlappi & Trevor V Ireland, Chiropractic & Osteopathy volume 13, Article number: 16 (2005)
• https://en.wikipedia.org/wiki/Righting_reflex
• Janda, V. (1972). What is the typical upright posture in man? Journal of Czech Physicians, 111(32), 748-750. 2. Alatorre Warren, J.L., Ponce de León, M.S., Hopkins, W.D., &
• Alatorre Warren, J.L., Ponce de León, M.S., Hopkins, W.D., & Zollikofer, C.P.E. (2019). Evidence for independent brain and neurocranial reorganization during hominin evolution. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 116(44), 22,115-22,121.